در این مقاله به بررسی الزامات طراحی تاسیسات استخر می پردازیم. امروزه پیچیدگی های فرایند طراحی به حدی است که این مقاله نمی تواند مهندسان مرتبط را از مطالعه منابع و دریافت مشاوره بینیاز سازد. با این وجود سعی شده است مطالب مفیدی در زمینه طراحی ارائه شود.
ساخت استخر
طراحی صحیح فضاهای ورزشی نیازمند شناخت شرايط روز، مسائل مربوط به ورزش مرتبط، پيشرفت های صنعتی و همين طور استفاده از تجربيات قبلی می باشد. يک طراحی خوب بايد مواردی مانند افزايش رضايت مشتری، انعطاف پذيری در برنامه ريزی، ايجاد چرخش کارآمد و منظم آب، کاهش تعداد کارکنان، حفظ سلامتی و ايمنی، رعايت مسائل زيست محيطی، کاهش زمان تعمیرات و تميز کاری و کاهش حجم و طراحی استخر بر اساس کارايی اقتصادی مورد توجه قرار دهد.
استخر ها در تمام ساعات روز و تمام روزهای سال بايد تحت شرايط شديد ايمنی و بهداشتی کارکنند. به علاوه مواد ساختمانی استخر در مجاورت رطوبت و مواد شيميايی قرار دارند، درنتیجه طراحی باید با دقت صورت گيرد و از مواد ساختمانی با مشخصات مناسب استفاده گردد.
استخرهای شنا به چند دسته تقسيم بندی می شوند. می توان به استخرهای داخل سالن يا استخرهای روباز، مستطيلی شکل يا بدون شکل منظم، با و بدون سيستم گرمايشی و همين طور به صورت مستقل يا به صورت واحدی از يک مجموعه بزرگ تر اشاره کرد.
در طراحی اوليه استخر موارد مهمی بايد در نظر گرفته شوند که عبارت اند از:
- اهداف ورزشی، مانند تاثير ساخت استخر در افزايش مشارکت مردم در ورزش و امکان ايجاد رقابتهای منطقه ای.
- هماهنگی با اهداف کلی ورزشی- تفريحی منطقه
- مخاطبان مجموعه
- تاثير بر امکانات موجود
نمونه ای از سوالاتی که طراح بايد از خود بپرسد عبارتند از:
- استفاده کنندگان اصلی چه افرادی هستند؟
- نوع و اندازه استخر مورد نياز؟
- تعداد حداکثر افرادی که از استخر استفاده خواهد نمود؟
- آيا از استخر در مسابقات رسمی استفاده خواهد شد؟
- آيا امکانات تماشاگران بايد در نظر گرفته شود؟
در بلندمدت درآمد اغلب استخرهای عمومی در بهترين حالت کمتر از مقداری است که بتوانند بدون کمکهای دولتی جوابگوی مخارج آن باشند. در مورد استخرهای خصوصی در هنگام طراحی استخر بايد به هزينههای ساخت و بهره برداری و صرفه اقتصادی استخر توجه داشت. یک گزینه مناسب برای افزایش صرفه اقتصادی استفاده همزمان استخر در بخش درمانی و تناسب اندام است که مخارج اولیه اضافی اندکی دارند.
تحلیل اقتصادی از قدم های اساسی در هنگام طراحی استخر است که بايد به طور صحیح ارزيابی شود. علاوه بر هزينههای ساخت، نگهداری، تعمیرات و موارد پیش بینی نشده را در هنگام طراحی اوليه باید مد نظر قرار داد.
ظرفيت استخر
در مراحل اوليه طراحی استخر، حداکثر تعداد افرادی که ممکن است به طور همزمان از استخر استفاده نمايند بايد تخمين زده شود. از ساده ترين موارد مانند تعداد اتاقهای تعويض لباس تا موارد پيچيدهتر مانند تعيين ظرفيت تصفيه آب از تخمين اين تعداد تاثير خواهند گرفت. برآيند این موارد در تعيين فضای مورد نياز برای ساخت اثرگذار خواهد بود. معمولا ظرفيت استخر بر اساس تعداد واحدهایی که استخر را تشکيل می دهد بيان میشود. توصيه می شود هر واحد در تمرينات برنامه ريزی نشده 3 متر مربع مساحت داشته باشد به اين معنی که استخر 8.5 × 25 مساحت کل استخر برابر 212 متر مربع است که برابر 71 واحد میشود. واضح است که بر اساس نوع تمرينات برگزار شده و نحوه استفاده از استخر اين مقدار متفاوت خواهد بود.
مکان يابی
قبل از انتخاب نهايی محل ساخت استخر بايد برخی مسائل مانند قابليت دسترسی، بازار بالقوه و خواسته های کاربران مورد توجه قرار گيرد. همچنین برخی مسائل مهم دیگر نیز در ادامه بیان شده است.
- فضای مورد نياز برای طرح فعلی و توسعه در آينده
- محدوده فضا، شکل و حاشيه های آن و تاثير آن ها بر جلوه بصری ساختمان
- جنس خاک محل و ظرفيت تحمل آن، عمق آب های زيرزمينی و به خصوص در مورد تعامل استخر با ساختمانهای مجاور
- قابل دسترس بودن به صورت پياده، ماشين، دوچرخه، حمل و نقل عمومی و اورژانس
- مکانهای پارک برای کارمندان و مشتريان
- تعامل با مراکز ورزشی و توانبخشی موجود
پس از اين مرحله، برای طراحی نقشه مجموعه استخر بايد به موارد زیر توجه کرد.
- ورودی اصلی بايد از محل ورود عابران پياده و افراد با وسايل نقليه کاملا مشخص باشد، در صورتی که اين امکان وجود نداشته باشد بايد با تابلوهای راهنما آن را مشخص نمود.
- راه های عبوری عابران بايد کاملا مشخص باشد و از راه های عبور و مرور وسايل نقليه مجزا باشد.
- راه ها بايد بر اساس ايمنی طراحی شوند و از ايجاد تقاطع و چرخش خودداری شود.
- در راه های طولانی و بيش از 50 متر مکانهايی برای نشستن در نظر گرفته شود.
- برای افراد با محدوديت فيزيکی مانند افراد ويلچری بايد مواردی مانند نزديکی پارکينگ به درب ورودی را لحاظ نمود.
- مکان دسترسی برای نگهداری و خدمات از پارکينگ عمومی مجزا باشد.
- اتاق کمکهای اوليه مشخص باشد و توسط ماشين اورژانش قابل دسترسی باشد و در های آن برای ورود برانکارد به اندازه کافی بزرگ باشد.
- حفظ امنيت با ايجاد پارکينگ عمومی مناسب و طراحی مسير رفت و آمد افراد پياده به دور از مکانهای بدون ديد و پوشيده.
- مشخص کردن پارکينگها، محل های دور زدن و محل ورود به مسيرهای عريض.
- استفاده از درختان و گياهان برای جلوگیری از ورود نور شديد خورشيد به استخر.
ساختمان استخر
ساختمان استخر شنا بايد در نگاه اوليه جذاب به نظر برسد تا قادر به جذب مخاطب باشد. جايگاه ساختمان در محوطه و نماسازی اطراف آن اهميت زيادی دارد. روشنايی چراغها و علائم میتوانند به بهتر شدن شکل ظاهری کمک کنند. همچنین قسمت خارجی ساختمان بايد توسط کارکنان قابل مشاهده و دسترسی باشد. علاوه بر شکل هندسی، رنگ و جنس مواد هم بر رضايت مخاطب تاثير میگذارند.
استفاده از مواد شفاف و شيشهها در افزايش کيفيت فضای استخر و محيط های استراحت تاثير میگذارند، اما بايد به حفظ حريم اشخاص توجه داشت. فضای استخر دارای دما، رطوبت و موارد شيميايی است بنابراين بهتر است فضاهای مجموعه از هم جدا شوند.
محوطه ورودی
محوطه ورودی بايد فضای کافی را برای رفت و آمد افراد، مشاهده اعلاميهها و انتظار افراد در هنگام اوج شلوغی تامين کند. ممکن است در مواقع اوج شلوغی به فضاهای مديريت شده احتياج باشد. محوطه ورودی بهتر است شامل موارد زیر باشد:
- مسيرهای ورود و خروج مشخص و آسان
- راهرو برای کاهش اتلاف انرژی با سطح با قابليت تميز شوندگی
- باجه مراجعان ثابت و يا متحرک
- مسير مشخص از درب ورودی به اتاق های تعويض لباس
- درهای اتوماتيک
- ارائه اطلاعات در مورد ساعات کار و زمانهای تمرينات
- در اختیار قرار دادن تلفن عمومی در اختيار مراجعان
- نصب تابلوهای اعلانات برای معرفی خدمات ارائه شده
باجه مراجعان
موقعيت و نقشه باجه مراجعان اهميت زيادی دارد و ظاهر و نورپردازی آن بر کل مجموعه اثر گذار است. دو موقعيت کلی برای مکان باجه وجود دارد:
جزيره ای
در وسط ساختمان فضای بيشتری را اشغال میکند و ممکن است باعث سردرگمی مراجعان شود. در عين حال می تواند هم به بخش استخر و هم به بخش های غير آبی ارائه خدمات کند.
کنار ديوار
از يک طرف به فضای ورودی و از طرف ديگر به ديوار متصل است و معمولاً در کنار دفاتر يا فروشگاه قرار دارد. این نوع نقشه برای مواردی که مراجعان زيادی ندارد و مسئول باجه می تواند برای مدتی باجه را ترک نمايد، مناسب است.
سالن استراحت
سالن استراحت معمولا در نزديکی در ورودی قرار می گيرد و می توان استخر را از آن جا مشاهده کرد. محل استراحت بايد در مسير رفت و آمد اصلی قرار بگيرد تا بتواند باعث جذب مراجعان و همين طور افرادی که در حال ورود يا خروج هستند گردد. اندازه و ابعاد محل استراحت به موارد زیر بستگی دارد:
- تعداد افرادی که در زمان اوج شلوغی از آن جا استفاده خواهند کرد.
- موقعيت ساختمان استخر، آيا درساختمان های اطراف فضاهای استراحت به اندازه کافی وجود دارد؟
- خدمات ارائه شده چه مواردی را شامل می شود؟
- موقعيت های جذب اسپانسر
در هنگام طراحی بايد مواردی را در نظر داشت که عبارت اند از:
- صرف نظر از اندازه محل استراحت فضای کافی، باید حداقل دو يا سه دستگاه فروش اتوماتيک وجود داشته باشد.
- برای حفظ بهداشت در فضاهای پر رفت وآمد جنس کف باید از جنسی انتخاب شود که قابلیت تمیز شدن آسانی داشته باشد.
- ميزها و صندلی ها طوری قرار بگيرند تا فضای کافی در اختيار مراجعان قرار گيرد و استخر هم از آن جا قابل مشاهده باشد.
محل استراحت میتواند به صورت يکپارچه با استخر باشد يا توسط جدار شيشه ای جدا شود. جدا کردن توسط جدار شيشه ای می تواند از ورود سر و صدا به استخر و همين طور ورود رطوبت و بو از استخر به محل استراحت جلوگيری کند.
سالن استخر
شکل مقطع ساختمانی و ارتفاع استخر و فضاهای نزديک با آن اهميت زيادی دارند. تعدادی از انواع سقف عبارتند از:
- سقف شيب دار ساده
- سقف با انحنا که بالاترين نقطه سقف در بالای وسط عرض استخر قرار دارد.
- سقف با شيب يکطرفه يا سقف کج
- سقف صاف
پنجره بندی
نور طبيعی خورشيد میتواند روشنايی و شفافيت را به آب بدهد اما بايد کنترل شده باشد. شيشه بندی در سقف میتواند باعث ورود نور و تابش آن به ديواره ها شود و استخر را روشن کند در حالی که از ورود گرمای اضافی و نور خيره کننده جلوگيری می کند. پنجره هايی که در نقاط نادرست نصب شوند اکثراً باعث ايجاد نور خيره کننده شده و سطح آب به صورت آينه مشاهده میشود.
در زمستان يا در مواقعی که زاويه تابش خورشيد بسيار پايين است مانند صبح و غروب، کنترل نحوه تابش نور به داخل استخر مشکل است و مشاهده سطوح پايين تر آب را مشکل میسازد، اين مساله می تواند در فعالیت افراد نجات غريق ايجاد مشکل کند. در استخرهايی که دارای امکانات تماشاچي هستند بازتاب مستقيم نور ممکن است باعث ايجاد ناراحتی در محل استقرار تماشاچيان شود. در طراحی پنجرهها به نکات زیر توجه کنید.
- پنجره بندی را در جهت شمالی در طول استخر بههمراه نورگيرهای سقفی محدود کنيد.
- برای کنترل تابش نور از درختان و گياهان هميشه سبز استفاده کنید.
- در مورد امکان از سيستم های خودکار پرده اندازی که تابش ورودی را به صورت خودکار تنظيم می کنند استفاده کنید.
- از شيشه های دوجداره با پرده اتوماتيک متصل به حسگر نوری استفاده کنید.
- از نورپردازی در زير آب استخر استفاده کنید
نور پردازی مصنوعی
نور پردازی مصنوعی و طراحی رنگ بر شرايط محيطی و منظره آب تاثير می گذارند. در صورت امکان چراغها بايد در بالای کناره استخر نصب شوند تا دسترسی به آن ها آسانتر باشد. جهت گيری چراغها بايد طوری تنظيم شود که از تابش مستقيم و خيره کننده به داخل استخرجلوگيری شود. نورپردازی از بالا به نور پردازی مستقيم ترجيح داده می شود، زيرا نورپردازی از بالا باعث پخش يکنواخت نور می شود.
نورپردازی توسط چراغهای زيرآب دارای مزایایی می باشد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش زیبایی منظره استخر به خصوص در شب.
- بهبود سطح ديد در زير آب
- افزايش ايمنی استخر
در استخرهای عميق مانند استخرهای شيرجه، برای روشن شدن کف استخر باید چراغ نصب کرد. استفاده از رنگهای روشن، به خصوص در ديوارهای نزديک استخر به بهبود فضای کلی کمک می کنند.
موقعیت و محل مناسب استخر خانگی
محل مناسب برای استخر در باغها و ویلاها باید دارای ویژگی های زیر باشد:
- در برابر باد حفاظ داشته باشد.
- از آشپزخانه و محل نشیمن داخل خانه قابل دید باشد.
- امکان دید و نظارت بر کودکان در حال شنا وجود داشته باشد.
- درختان برگدار و گیاهان بوتهای نزدیک به استخر وجود نداشته باشد و فاصله گیاهان تا استخر به گونهای باشد که از افتادن برگها و علفها در داخل استخر جلوگیری شود.
- اطراف استخر، دور تا دور آن مسیری برای قدمزدن و عبور در نظر گرفته شود.
- حداقل عرض استخر از ۲/۲۵ کمتر نباشد.
- حداقل طول برای حرکت شناگر برابر با ۱/۵متر به علاوه طول بدن انسان باشد.
نکات ساختاری استخر
- اگر سطح آب آرام و راکد باشد، لایه اشباع تبخیر آب درست در بالای سطح آب استخر ایجاد میشود. در این حالت اتلاف تبخیر آب به حدود صفر میرسد. بنابراین جریان هوا و سیستم تهویه نباید سکون سطح آب را برهم بزنند.
- از بین بردن رطوبت فضای استخر به وسیله سیستم تهویه بسیار پرهزینه است، اما این امر بسیار ضروری و مهم است. اگر میزان رطوبت و تبخیر آب بیش از ۷۰ درصد باشد، در این حالت هر پل حرارتی کوچکی میتواند ظرف مدت کوتاهی موجب آسیب ساختاری در استخر شود.
- تجهیزات تهویه هوا میتوانند شامل سیستم تهویه هوای تازه یا هوای مختلط باشد که به وسیله کانالهای تعبیه شده در سقف و کف استخر انجام می پذیرد. در این روش جریان هوا در پایینترین حد خود نگه داشته میشود تا از ایجاد کوران جلوگیری شود.
- یکی از رایجترین طرحهای ساختاری استخر، استخرهایی هستند که در برابر تمامی هواها و بادها عایق باشد. این کار به وسیله پنلهای شیشهای به کار رفته در سقف و دیوارها صورت می گیرد.
- فضای استخر حداقل باید دارای دوش، توالت، سکویی که روی آن حداقل دو صندلی برای استراحت جا بگیرد باشد.
- طرح کلی استخر به گونهای باشد که فضایی به اندازه حداقل ۱۰متر مربع برای اتاق تجهیزات و دیگ بخار در نظر گرفته شود.
- لازم است دور تا دور استخر یک گذر زیرزمینی قابل دسترس و کانالهایی به منظور قرارگیری لولهها و تجهیزات تاسیسات، مجراهای تهویه، امکان بررسی نشت آب و تجهیزات وجود داشته باشد.
تجهیزات استخر
- گرم کردن استخر میتواند به وسیله رادیاتورها، انتقال دهندهها و هدایتکنندههای گرما که به سیستم تهویه متصل میباشد و یا کلکتورهایی که از انرژی خورشیدی استفاده می کنند انجام شود.
- پوششهای سطح استخر میتواند از کاشیهای سرامیکی، موزاییکهای شیشهای و یا استفاده از سیمان و رنگهای ضد آب باشد.
- کفپوش بخشهای اطراف استخر از جنس سرامیک، سنگ و یا سایر مصالح مقاوم در برابر آب باشد.
- میتوان برای پوشش کف اطراف استخر از فرشهایی که قابلیت جذب آب را دارند و مناسب برایسطوح عایقبندی شده است استفاده کرد. این کفپوشها در راحتی بیشتر، آکوستیک کردن و عایقبندی بهتر سالن در برابر صدا نیز موثرند.
- لبه استخر به یک سیستم کفگیر- تصفیه کننده سطح آب یا کنالهای موجگیر- سرریز نیاز دارد تا عمل تصفیه و گردش مجدد آب به استخر را انجام دهد.
- طراحی شبکه فاضلاب و آبرو در عمیقترین نقطه استخر، سیستم جریان مخالف شنا و روشنایی و نورپردازی در زیر آب نیز لازم است. تمامی موارد باید با درز بندی مناسب و بدون نشت آب اجرا شوند.
- فضای استراحت اطراف استخر، بزرگ و راحت و دارای صندلی و کمدهایی برای گذاشتن وسایل باشد.